دانلود کتاب خسی در میقات از جلال آل احمد

  کتابی که برای نقد معرفی شده است، سفرنامه حج آل احمد با عنوان پر مغز "خسی در میقات" است. خسی در میقات یکی از معروفترین سفرنامه های معاصر حج است که جلال آل احمد در سال 1343 و در سن 41 سالگی، طی سفر حج نوشته است.
    آل احمد در این کتاب با شرحی مبسوط به توصیف سفر خود به حج پرداخته است. این شرح مبسوط چنان است که بی اغراق می توان گفت؛ هیچ چیز کوچکی حتی عبور یک اعرابی غریبه را هم از قلم نیانداخته است.....

اگر خواننده ای با دل و جان همراه با نویسنده شود، به خوبی تمام شرایط و حال و احوال را با تمام جزئیات درک خواهد کرد. در این سفر اوقات تلف شده که صرف انتظار برای حرکت اتوبوس، صف غذا و ... می شد، به نویسنده کمک شایانی کرد تا تمام وقایع را با تک تک ابعاد آن به خوبی شرح دهد. سفر جلال ابتدا از فرودگاه مهرآباد تهران با هواپیما یا به قول خودش با طیاره آغاز می شود و به سمت جده حرکت می کند. بعد از انتظار بسیار و معطلی های فراوان با اتوبوس به سمت هتل می روند. فردای آ ن روز راهی مدینه النبی شدند. شرح مسیر راه، گرفتاری ها، توصیف اتوبوس و در نهایت زیارت قبر پیامبر و چهار امام معصوم در بقیع، هر خواننده ای را برای ادامه مطلب به سوی خود جلب می کند. چند روز اقامت در مدینه و زیارت قبر رسول، صفحات گرانبهایی را در کتاب خسی در میقات جلال به جای می گذارد. در این مدت، آل احمد به بیان تفاوت های رفتاری شیعه وسنی می پردازد و در لابه لای نوشته هایش گریزی می زند به کربلا. در طول حدودا یک هفته اقامت در شهر پیامبر، وی سعی می کند تا انجا که آمکان دارد چیزی از قلم نیفتاد، از اوضاع شهر و مسجد گرفته تا رفتار و منش مردم آنجا.
    در ادامه جلال وارد مکه شد و اعمال مفرده را به جای آورد. او در توصیف هیچکدام از این وقایع کوتاهی نکرد. پس از چند روز راهی عرفات شدند. عرفاتی که با خواندن خسی در میقات شاید نتوانید آن را تجربه کنید ولی حتما درک خواهید کرد. عرفاتی که آل احمد همه چیز آن را از غذا و لباس و چادر گرفته تا گداهای صحرا نشین، به خوبی توصیف می کند. در این سفر پس از عرفات حجاج به سمت منا رهسپار شدند و به قول جلال؛ "منا دره ایی است وسط کوه های سخت". منایی که تمام اعمال را در آنجا انجام داد و به قول اسلام حاجی واقعی شد. در بازگشت راهی مکه ایی شدند که با خروج حجاج روزبه روز خلوت تر می شد. از یک سو دل بی تاب بازگشت به وطن وملاقات خویشان است و از سویی تاب دوری از معشوق را ندارد. ولی به هر حال به سمت جده رفتند و پس از مدتی، شاید یک روز، وارد فرودگاه مهرآباد شدند. در واقع ابتدا و انتهای سفر از خاک آشنای وطن است ولی چه بسا دل، در مامنی دیگر سکنی گزیده باشد و غم دوری از دلدار را تاب نیاورد.
    به هر حال عبارات مذکور چکیده ای از کتاب ارزشمند خسی در میقات است. پس از معرفی موجز و مختصر آن با ید به نقدش پرداخت. نقدی که از دید هر کس متفاوت از دید دیگری است.
    شاید اولین ویژگی "خسی در میقات" که به ذهن می رسد، موقعیت ویژه ای است که نویسنده در آن پا به چنین سفری گذاشته و به موجب آن، این سفر می تواند فصل تازه ای از حیات نویسنده محسوب شود. به عبارت دیگر این سفر برای آل احمد یک سفر معمولی نیست. آل احمدی که به این سفر می رود، همانست که روزی پیوستن به حزب توده را تجربه کرده؛ آل احمدی که گریز از خانوادۀ مذهبی خود را، بی نمازی را و انتشار کتاب در اعتراض به سنت های دینی را تجربه کرده. دکتر شریعتی می گوید: «اگر کسی ادوار زندگی آل احمد را نداند و آل احمدِ خسی در میقات را با آل احمدِ سال های 24 و 25 (که توده ای شده بود) مقایسه کند، نمی تواند بپذیرد نویسندۀ سفر نامۀ حج، همو باشد.»
    دیگر ویژگی این سفرنامه، قلم منحصر بفرد و خواندنی آل احمد می باشد که از نمونه های مناسب است برای کسانی که بخواهند با قلم این نویسندۀ متبحّر آشنا شوند. آل احمد در هر منزلی و موقفی قلم را در دست گرفته و آنقدر از جزییات و تفاصیل سفر خودش بطور بداهه برای ما نوشته که شک می کنیم چطور یک آدم در طول سفرش اینقدر فرصت نوشتن داشته؟!
    سفرنامه از فرودگاه جدّه آغاز می شود، و آشنایی مسافران با یکدیگر. مسافرانی که از دهاتی ها و پیرزن ها تا نخبه هایی مثل جلال، همه به یک رنگ در آمده اند. دردسرها وسختی ها و کمبود امکانات در سفر، برای همه یکسان است. به این ترتیب است که متفکری نخبه و روشنفکر، در میان حاجیان سادۀ کوچه و بازاری پا به سفر می گذارد و ساده و بی ریا حج به جا می آورد.
    از جمله مطالبی که سفرنامه را شیرین کرده، ذکر بسیاری از جزئیات مربوط به حاجیان مختلف است که از نقاط گوناگون دنیا آمده اند و هریک آداب و رسوم، پوشش، ابزار و ویژگی های مربوط به خودشان را دارند.
    از دیگر ویژگی های این سفرنامه گله ها و درد دل هایی است که آل احمد از نابسامانی های مسلمانان (ایرانی، سعودی و...) ابراز می نماید. او از اولین گام های سفر، با نوعی عقب ماندگی و بدویت و تحقیر مواجه می شود و هرکجا می رود، آثاری از رفتار های عوامانه و سطحی را در میان حاجیان مشاهده می کند. از عرب های بدوی نشین و حکومت نالایق سعودی که امکانات نامناسبی در اختیار زایران قرار داده اند، از معماری های سست و بی ارزش اماکن زیارتی، از تبعیض ها و تحقیر های مسافران حج نسبت به سایر کشورها، و به طور خلاصه، از مشاهدۀ عقب ماندگی بین مسلمانان گلایه می کند. یکی دو سال قبل از این سفر، آل احمد «غرب زدگی» را منتشر کرده و در آن علت های عقب ماندگی ایرانیان و غرب زدگی آنان را بررسی کرده است. در «خسی در میقات» به مطالب «غرب زدگی» هم اشاره می کند و مصادیقی از آن ها را در اینجا می یابد.
    در «خسی در میقات» هم با یک اثر ادبی طرفید، هم با یک اثر مذهبی، و هم با یک اثر روشنفکرانه. هم اثری جذّاب و خواندنی و مفرّحِ روح، هم حاویِ نکات متفکرانه و مهم، هم کشفی در پی معنا و حقیقت.
    اما در کنار تمام این نکات مثبت و ارزنده باید به این واقعیت هم اشاره کرد که در هر اثری اعم از کتاب، فیلم و مقاله و... برخی از جنبه ها نادیده گرفته می شود و ارائه دهنده اثر در مورد آن ها موضع خود را بیان نمی کند. جلال نیز بسیاری از جنبه ها حج را مسکوت باقی گذاشته. شاید هدفش واداشتن خواننده به تفکر و یا هر چیزی شبیه این است. اما وقتی کتاب را می خوانیم، انگار با وجود تمام جزئیات مذکور در خسی در میقات، باز هم چیزی گم کرده ایم، تا انتهای کتاب می رویم، ورق به ورق، خط به خط، کلمه به کلمه؛ ولی انگار نیست که نیست. به نظر من حقیر که شاید تنها چهار یا پنج کتاب آل احمد را باحضور ذهن خوانده باشم، آنچه خواننده را در حال و هوای ظاهری سفر نگه می دارد، عدم وجود معنویتی است که در این نوشته دریغ شده است. معنویتی که باید هر خواننده ای را از پوسته به هسته ببرد و او را از حال و هوای ظاهری سفر دور کند. معنویتی که باید ما را به درک حج و فلسفه آن نزدیک کند. معنویتی که باید در عرفات و منا به تصویر کشیده شود. معنویتی که هر کسی در تجربه اول از طواف به دست می آورد و شاید هیچ تجربه ای ارزنده تر از آن نباشد. معنویتی که باید هر فردی را از زندگی مادی بکَند و او را به حبل المتین بچسباند. نمی دانم؛ شاید جلال این تجربه را شخصی بداند و آن را برای خودش حفظ کند ولی به هر حال کمبود عشق به خدا در توصیف مکه و مدینه به چشم می خورد.
    بد نیست گاهی از جزئیات و اشاره مو به مو دور شویم و به سمت هدف اصلی برویم. باید مسیر را درست طی کرد. باید از جزء به کل رسید و نتیجه گیری کرد. نباید در جزئیات باقی ماند. آل احمد در عرفات به توصیف ظاهر مردم، لباس های آن ها و حرکات و رفتار آن ها می پردازد و حتی جانوری را هم که در چادر به سراغش می آید توصیف می کند. آنجا که می گوید: "دیشب از راه رسیده. داشتیم بساط سبک خوابمان را می گشودیم که دیدیم حشره بزرگی روی پتو راه می رود. چیزی بود شبیه خرچسونه. حیوانکی راکشتم و یک مرتبه متوجه شدم که نمی بایست. در لباس احرام و آزار مخلوق! اما کار از کار گذشته بود. (صفحه 125)". اما در کنار توصیف ظاهر آن پلی که باید از دل جلال با اتصال به عرفات به دل خواننده برسد، نیمه کاره رها می شود. گویی هیچ حادثه مهمتر از ظاهر، مادیات، شئون و حرکات مردم وجود ندارد. گویی عرفات به قول خودش صحرایی است در دامنه کوه که مردم برای پیک نیک به آنجا آمده اند. آنجا که می گوید: "و اصلا این به عرفات آمدن جماعت را در اصل نوعی سیزده به در دیدم، پیک نیک مانند. (صفحه 125)". آل احمد در مورد بعد معنوی عرفات در چند جمله کوتاه می گوید: "وقوف در عرفات رکن اصلی حج است. یعنی از ظهر تا غروبی در آن به بیداری و شعور به سربردن. (صفحه 124)" و ادامه درباره فلسفه آن می گوید: "عرفات صحرایی است که آدم و حوا پس از آفرینش در آن هبوط کردند و یکدیگر را در آنجا شناختند. (صفحه 122)". به نظر می رسد که این عبارت کوتاه و مقطعی نمی تواند هیچ مسلمانی را آنطور که باید و شاید به انجام مناسک حج و تحمل سختی ها آن ترغیب کند.
    با خواندن این کتاب و داشتن ذره ای شم جامعه شناسی، می توان دریافت که نگاه جلال یک نگاه جزئی گراست و بی اغراق در سطح خرد به امور نگاه می کند. همه امور از نظر جلال آنقدر کوچک هستند که می توان آن ها را در حد چند عبارت بیان کرد. اما در حقیقت اینطور نیست. جزئیات در کنار هم قرار می گیرند و یک کل عظیم را پدید می آوردند. پس باید جزء را به کل ربط داد و یک پدیده را هم از دید کلی و هم از دید جزئی نگریست. در نوشته آل احمد به کلیات توجه زیادی نشده است، گویی این امور جزئی و مقطعی مذکور در سفر، هیچ ارتباطی با هم ندارند و هر کدام جدا از هم و مستقل از یکدیگر هستند.
    بعد از معرفی کتاب و بیان نکات ضعت و قوت آن باید صادقانه اعتراف کنم که هیچ سفرنامه ایی تا این حد نمی تواند دارای جاذبه برای خواننده باشد. بطوری که در هر صفحه به دنبال ادامه ماجرا بگردی و واژه ها را حریصانه پشت سر بگذاری گویی در این سفر خواننده همراه جلال است و تمام مشکلات را از نزدیک لمس می کند. گویی جلال در این سفر دست ما را مانند کودکی کوچک گرفته و به هر سویی که رفته ما را نیز همراه خود کشانده است. با خواندن کتاب آل احمد هر خوانندهایی خویش را به جلال و سفر زیبایش نزدیک می کند. در انتها باید افزود خسی در میقات جلال آل احمد حدقل برای هر فرد ارزش یک بار خواندن را دارد. حال اگر خود نیز به حج مشرف شده باشیم، می توانیم با جلال به عربستان 1343 برویم و مشقات و دلمشغولی های آن را با روح خود احساس کنیم.

https://rozup.ir/up/funschool/ در میقات-جلال آل احمد-_funschool.rozblog.com_.pdf